Het Rietveld Schröderhuis
De levendige woongeschiedenis van het 3D-Mondriaanschilderij.
Het verhaal van het Rietveld Schröderhuis.
100 jaar geleden werd er in Utrecht een huis neergezet dat zijn gelijke niet kent. Een gebouw zoals niemand ooit gebouwd had. In een stijl waarin niet eerder gebouwd werd. Strak, primaire kleuren; een moderne blokkendoos. Een 3D-Mondriaanschilderij.
1924
De eerste wereldoorlog was net voorbij, de stijl waarin over het algemeen gebouwd werd was art deco. Vrouwen droegen lange rokken en veel kant, rijke heren gingen over straat met wandelstokken en hoge hoeden. Men stookte op hout en kolen, er was net elektrische straatverlichting en de ziekenauto was nog een houten kar getrokken door paarden.
In die tijd werd dit huis neergezet aan de Prins Hendriklaan in Utrecht. Uit het niets en zonder enig voorbeeld. Daar waren vrije, avontuurlijke denkers en makers met lef voor nodig. Dat waren de Utrechtse Gerrit Rietveld en Truus Schröder.
Een woonmachine vol slimme oplossingen
Schröder trok in januari 1925 in het huis en leefde op de eerste verdieping met haar drie jonge kinderen Binnert, Marjan en Han. Overdag was het één open lichte ruimte. ‘s Avonds werden de ruimtes opgedeeld in verschillende slaapvertrekken door middel van schuifwanden. Een woonmachine waar actief en bewust geleefd werd zonder de ballast van veel bezit.
Wonen & werken
Er werd niet alleen geleefd in het huis, er werd ook gewerkt. Schröder en Rietveld begonnen in het huis samen een architectenbureau: Schröder en Rietveld architect.
Samen ontwerpen
Ze ontwierpen bijvoorbeeld het interieur van het huis van de zus van Schröder en haar echtgenoot, vrijstaande huizen voor rijke opdrachtgevers in de provincie Utrecht en het uitzicht van Schröder en haar kinderen: een appartementenblok aan de Erasmuslaan, aan de overkant van de straat.
Een uniek geheel
Gerrit Rietveld en Truus Schröder zijn onlosmakelijk verbonden, in liefde maar ook in werk. Of zoals Han Schröder haar moeder citeert: 1 + 1 = 1. De rol van Truus Schröder bij het ontwerp van het Rietveld Schröderhuis is groter dan voorheen werd aangenomen. Maar wie was dan waarvoor verantwoordelijk? Truus Schröder zegt hierover zelf: “Dit huis was ons kind. Bij een kind vraag je dat toch ook niet?”. “Riet gaat uit van het experiment en ik blijf bij de theorie”. Ze vulden elkaar goed aan.
Architectonisch hoogtepunt van De Stijl
Rietveld betrekt de leden van De Stijl, waaronder oprichter Theo van Doesburg, niet bij de bouw van het huis. Het was echt iets van Rietveld en Schröder samen. Wel krijgt het huis al snel internationale belangstelling en erkenning als architectonisch hoogtepunt volgens de principes van De Stijl.
In veel publicaties wordt Schröder vermeld als medeontwerper van het huis. Een van de fotobijschriften luidt: “Architecten G. Rietveld en Schräder, interieur (ondeelbaar)”. Ook was Schröder de enige vrouwelijke “principiële medewerker” van De Stijl. Dat is terug te lezen in het tienjarige jubileumnummer van het gelijknamige maandblad.
Hollandse burgerlijkheid
De omwonenden en Utrechters zijn in eerste instantie minder enthousiast. “Een huis met zulke grote ramen, zonder vitrage, waar je zo binnen kon kijken", dat vonden mensen maar niks. Het was “een klap in het gezicht van de Hollandse burgerlijkheid”, is hoe Binnert Schröder de verwondering later omschrijft. Toch kwamen heel veel mensen kijken naar het ‘gekke huis’. Ondanks dat Truus op haar privacy is gesteld, laat ze veel belangstellenden even binnenkijken.
Gerrit Rietveld
Rietveld was meubelmaker, maar met het Rietveld Schröderhuis vestigde hij zich als architect. Het heeft wel even geduurd voordat de klussen kwamen. Rietveld legt uit: “Elke ware schepping (...) verandert het inzicht, de eisen en de behoeften van de tijd en komt in botsing met de nog heersende eisen en behoeften uit vorige perioden. Een schepping moet dus de plaats veroveren in plaats van te beantwoorden aan de geldende eisen van de noodzakelijkheid.”
Een huis dat met je meegroeit
Schöder bleef in verschillende levensfasen in haar droomhuis werken en wonen. Eerst met haar kinderen, daarna met onderhuurders en op het laatste moment met Rietveld samen en uiteindelijk alleen. Het huis veranderde met haar mee. Er werd een verdieping op het huis gebouwd, de keuken werd verplaatst en kamers werden verbouwd om te verhuren.
Toen Binnert en Marjan uit huis gingen, verhuurde Schröder de bovenwoning aan een kleuterklas van een Montessorischool en ging ze samen met haar jongste dochter Han beneden wonen. Beneden wonen beviel niet en na een korte tijd vertrekken Truus en Han Schröder tijdelijk naar het door haar en Rietveld ontworpen appartementenblok aan de overkant. Daar heeft ze in ieder geval nog uitzicht op haar huisje en de kinderen die in de zandbak in haar tuin spelen. In 1936 keert ze terug naar haar huis.
Er is al veel over Rietveld en het huis geschreven, met name over de architectuur. Maar een levensverhaal van dit wereldberoemde huis was er nog niet. Het huis is tot de dood van Schröder in 1985 bewoond geweest en barstte van het leven.
Truus Schröder
Niet eerder bestudeerde brieven van Truus Schröder aan haar dochter Han en ander nieuw archiefmateriaal brengen nieuwe inzichten. De brieven geven veel informatie over haar bijzondere woonhuis, haar relatie en samenwerking met Gerrit Rietveld en over haar eigen werk en rol bij het ontwerp.
Een biografie van het huis
Ter ere van het 100-jarig jubileum in 2024 werd het boek ‘Rietveld Schröderhuis - een biografie van het huis’ uitgegeven, een rijke visuele biografie “vol zinderende liefde” (-Trouw). Dankzij de brieven hebben schrijvers Natalie Dubois en Jessica van Geel woorden en duiding kunnen geven aan de duizenden foto's, tekeningen en notities uit het archief. Met Schröder's eigen woorden komt de woongeschiedenis van het huis opnieuw tot leven. Deze tweetalige publicatie is uitgegeven door de Belgische uitgever Hannibal en vormgegeven door Irma Boom.
